SÚNG BAZOKA – THÀNH TỰU TIÊU BIỂU CỦA NGÀNH QUÂN GIỚI LIÊN KHU 4

Bazoka là vũ khí lợi hại để diệt cơ giới, tăng thiết giáp và một số mục tiêu kiên cố khác. Đạn Bazoka kết cấu theo nguyên lý nổ lõm, là một ống phóng đơn giản, nặng khoảng 8 – 9kg. Tháng 6 năm 1946 súng và đạn Bazoka được sản xuất thử ở xưởng Giang Tiên thuộc Cục Quân giới, phỏng theo mẫu của Mỹ. Khi bắn thử có một số khuyết tật như: Vỡ ống đuôi, tụt cánh đuôi. Thời kỳ này Quân giới Liên khu 4 phát triển mạnh và có nhiều kinh nghiệm sản xuất chế tạo vũ khí. Cục Quân giới quyết định đưa vào Liên khu 4 để sản xuất thử nghiệm và hoàn chỉnh súng, đạn Bazoka. Cuối năm 1946 đồng chí Lê Đình Tạo – Phó Ty Quân giới Liên khu 4 có quyết định của Bộ điều ra Cục Quân giới. Đồng chí Tạo chưa ra Cục Quân giới nhận công tác mà phụ trách nhóm nghiên cứu chế tạo Bazoka tại Nghệ An theo kế hoạch. Cục Quân giới giao cho đồng chí Tạo vẽ bản thết kế chế tạo súng, đạn Bazoka. Đồng chí Tạo cùng nhóm nghiên cứu làm kế hoạch tổ chức thực hiện nhiệm vụ được giao.

Bộ Tư lệnh Liên khu và Ty Quân giới đã dành cho nhóm nghiên cứu và đồng chí Tạo sử dụng các loại máy móc, thiết bị và cán bộ, công nhân để tập trung nghiên cứu chế tạo súng, đạn Bazoka. Để khắc phục các hạn chế đã chỉ ra ở xưởng Giang Tiên, nhóm nghiên cứu đã tiến hành sản xuất thử nhiều loại chi tiết. Qua phân tích ưu điểm, khuyết điểm của từng loại, cuối cùng thống nhất phương án sản xuất là: Thân súng làm bằng ống thép không hàn; chóp đầu đạn được rèn, dập nóng từ tôn thép; đuôi được dập bằng đồng đỏ, chóp đạn và côn đồng được lắp với đầu đạn bằng phương pháp ghép miết trên máy. Với phương pháp sản xuất trên, bảo đảm đạn bắn ra an toàn, đạt yêu cầu về kỹ thuật. Vấn đề khó giải quyết nhất vẫn là kỹ thuật về thuốc nổ, làm sao cho đạn bay tốt, ổn định, bảo đảm tốc độ, cự ly bắn, khi đạn chạm vào mục tiêu phải nổ ngay và tạo ra sức xuyên phá mạnh… Khi thiết kế, loại thuốc nổ nitroxenlulôz hình ống được dùng như trong kết cấu của đạn Mỹ. Khi sản xuất chế tạo, loại thuốc nổ này không có mà phải thay thế bằng loại thuốc nổ hình con bài. Thuốc nổ hình con bài có nhiều loại, nhiều kích cỡ dày, mỏng khác nhau, nên tốc độ cháy khác nhau. Vì vậy khi bắn, đạn có nhiều trục trặc, nhất là cự ly bắn, sức xuyên phá kém, có nhiều lúc thuốc cháy chưa sạch. Nhóm nghiên cứu đã phối hợp với một số đồng chí cán bộ kỹ thuật ở Cục Quân giới để tìm các giải pháp khắc phục nhưng vẫn chưa có hiệu quả. Về sau nhờ sự hướng dẫn của đồng chí Trần Đại Nghĩa, nhóm nghiên cứu kỹ thuật đã xác định được công thức tính toán đường kính các lỗ phụt theo độ dày, mỏng của các loại thuốc con bài có sẵn. Đồng chí Lê Đình Tạo và một  số cán bộ kỹ thuật Quân giới Liên khu 4 sớm nắm bắt được kết quả trên và áp dụng ngay. Những khuyết tật và tồn tại của súng và đạn Bazoka đã được khắc phục. Nhờ có công nghệ gia công cơ khí và lắp ghép các bộ phận của viên đạn được cải tiến chất lượng tốt và tính toán, gia công các lỗ phụt chính xác nên lúc bắn thử đạn nổ tốt, khói thuốc không còn bụi vàng, cự ly bắn, độ ổn định, sức xuyên phá… đều đạt yêu cầu.

Sau nhiều lần bắn thử tốt, tháng 3 năm 1947, súng, đạn được đưa về thị xã Vinh bắn thử báo cáo với cấp trên. Nhiều đại biểu của Liên khu 4, đại biểu của các cơ quan cấp tỉnh và hàng nghìn nhân dân thị xã Vinh đã chứng kiến buổi bắn thử đạn Bazoka. Mấy quả đạn đầu được đặt trên giá, bắn bằng phương pháp bấm điện từ xa, đạn nổ và xuyên phá mục tiêu rất tốt, các đại biểu và nhân dân địa phương hôm đó rất vui mừng, phấn khởi trước sự thành công sản xuất vũ khí mới của ta. Còn 2 viên cuối cùng, đồng chí Lê Đình Dụ (em trai đồng chí Tạo) vác  súng bắn theo tư thế của người chiến sĩ khi chiến đấu. Quả thứ nhất nổ tốt, quả thứ 2 nổ ngay trong nòng súng, đồng chí Dụ hy sinh. Toàn khu vực bắn đạn thử lặng thinh! Mọi người vô cùng thương tiếc đồng chí Lê Đình Dụ, một cán bộ kỹ thuật luôn say mê, nhiệt tình công tác, luôn xung phong đi đầu trong nhiệm vụ, kể cả khi khó khăn, nguy hiểm nhất.

Sau sự cố trên, bộ phận nghiên cứu súng Bazoka khẩn trương tìm nguyên nhân gây nổ trong nòng. Qua xác định thử nghiệm từng công đoạn sản xuất, nhất là bộ phận nổ không có gì nghi ngờ và sai sót. Cuối cùng anh em tìm ra nguyên nhân là một số quả đạn khi lắp thiếu đệm tôn dày 1,5 – 2 mm ở cuối rắc co chứa kim hỏa và bộ phận điểm kim hỏa của đạn là nguyên nhân chính gây ra nổ cướp. Từ đó về sau việc sản xuất đạn được kiểm tra rất tỷ mỷ, chặt chẽ từ từng bộ phận cơ khí đến bộ phận nổ. Nhờ vậy đạn Bazoka sản xuất bảo đảm an toàn.

Tháng 7 năm 1947 xưởng sản xuất vũ khí mang tên Lê Đình Dụ được thành lập Nghĩa Đàn (Nghệ An). Tất cả các loại máy móc thiết bị, vật tư được chuyển lên tàu hỏa ra ga Yên Lý và vận chuyển bộ lên Nghĩa Đàn để thành lập Xưởng nghiên cứu sản xuất Bazoka có khoảng 100 – 120 công nhân. Đồng chí Nguyễn Thuật là giáo viên Trường Kỹ nghệ Huế và đồng chí Nguyễn Văn Bảy (thường gọi là Cai Bảy – Nhà máy xe lửa Trường Thi) được giao nhiệm vụ tổ chức và phụ trách xưởng. Nhiệm vụ của xưởng là sản xuất súng, đạn Bazoka 60mm. Riêng nhồi thuốc thì do một bộ phận nghiên cứu tiến hành. Sau khi nghiên cứu sản xuất đạt kết quả tốt, xưởng được bổ sung thêm lực lượng, kỹ thuật và chuyển về Bến Ve bên hữu ngạn sông Con, thuộc huyện Anh Sơn (Nghệ An). Đây là xưởng sản xuất đạn Bazoka đầu tiên ở Liên khu 4. Đạn sản xuất xưởng được kiểm tra rất tỷ mỷ, bảo quản tốt và gắn kín, bỏ vào ống bương có quai mang để gửi ra chiến trường. Thành công của việc sản xuất súng, đạn Bazoka ở Liên khu 4 đã góp phần tích cực vào chiến thắng của quân và dân ta trên các chiến trường mà trực tiếp là chiến trường Bình – Trị – Thiên. Những kinh nghiệm và kết quả sản xuất Bazoka ở Liên khu 4 đã được Cục Quân giới đánh giá cao và Liên khu 4 trở thành một trong những trung tâm sản xuất chế tạo vũ khí của cả nước.

Sản xuất thành công súng, đạn Bazoka ngay trong năm đầu toàn quốc kháng chiến trong điều kiện nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậc, đất nước bị bao vây bốn bề là thành quả tiêu biểu cho việc kết hợp nỗ lực cách mạng phi thường, lòng yêu nước với khả năng vận dụng nguyên lý khoa  học hiện đại lúc bấy giờ vào điều kiện công nghệ thô sơ của ta trong cuộc kháng chiến chống Pháp.