XẮC CỐT ĐẠI TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP TẶNG TRUNG ĐỘI LÃO DÂN QUÂN XÃ HOẰNG TRƯỜNG, HUYỆN HOẰNG HOÁ, THANH HOÁ
Không gian trưng bày về Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Bảo tàng Quân khu 4 đặt trang trọng trong phòng Khánh Tiết, với 100 hình ảnh, hiện vật, tư liệu gắn liền với tình cảm, sự quan tâm của Đại tướng đối với quân và dân Quân khu 4 trong các cuộc kháng chiến. Trong đó có hiện vật là chiếc Xắc Cốt đồng chí tặng Trung đội Lão dân quân xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hoá năm 1971. Đơn vị lão dân quân đầu tiên bắn hạ hai máy bay Mỹ năm 1967, được Bác Hồ gửi thư khen và phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND.
Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hoá là trọng điểm đánh phá ác liệt của không quân và hải quân Mỹ vì có vị trí chiến lược hết sức quan trọng trên tuyến đường giao thông từ Bắc vào Nam. Nơi có núi, sông, lạch, biển hội tụ, cửa biển Lạch Trường cách cầu Hàm Rồng gần 4 Km là nơi bộ đội hải quân chốt giữ, ngoài biển đảo Nẹ cùng với hòn Bò, hòn Sụp và núi Linh Trường tạo thành một “cánh cung” án ngữ ven bờ biển.
Những ngày đầu năm 1967 máy bay Mỹ liên tục bắn phá các địa phương trên miền Bắc và Thanh Hóa. Lúc đầu, nhân dân cũng có tâm lý hoang mang lo sợ. Trước tình hình đó, công tác lãnh đạo của đảng bộ, chính quyền phải tập trung giải quyết tốt vấn đề tư tưởng, vận động người già, trẻ nhỏ đi sơ tán, thanh niên trai tráng đào hầm hào, công sự sẵn sàng chiến đấu… Ngày ấy, cả Hoằng Trường là trận địa đánh địch. Xã có sơ đồ chống chiến tranh phá hoại, chấm điểm đỏ, điểm xanh, dự đoán chỗ nào địch có thể đánh phá để triển khai các phương án tổ chức diễn tập trong phạm vi toàn xã. Để góp phần bảo vệ quê hương, đánh trả máy bay Mỹ, nhiều người cao tuổi trong xã lúc đó đề nghị chính quyền cho thành lập đội dân quân trực chiến và được chấp nhận… Thế là “Trung đội Lão dân quân Hoằng Trường” được thành lập tháng 9/1967, gồm 18 thành viên, người thấp nhất là 49 tuổi và cao nhất là 69 tuổi, được trang bị một số súng bộ binh và 3 khẩu súng 12,7 li, do Bộ đội Hải quân giúp đỡ.
Sau 15 ngày được một số cán bộ quân sự tỉnh, huyện và bộ đội Hải quân huấn luyện, trung đội đã được chính quyền xã làm lễ xuất kích. Đơn vị dân quân bố trí trực chiến trên Cao điểm 201 ở Lạch Trường, nơi máy bay địch thường xuyên bắn phá. Ngày 12 và 13/10/1967, nhiều lượt máy bay Mỹ từ phía Hạm đội 7 bay vào đánh phá đất liền rồi lại vội lao ra biển. Ngày 14/10/1967, khi nhận được thông báo sẵn sàng chiến đấu, cùng với các lực lượng khác, các lão dân quân Hoằng Trường cũng vào trận địa. Mũ rơm đội đầu, mỗi người vào một vị trí sẵn sàng nhả đạn. Nửa chiều, lợi dụng lúc nắng “xiên khoai” máy bay Mỹ lại từ biển ập vào đánh phá Hàm Rồng. Gặp lưới lửa phòng không nhả đạn, nhiều chiếc trút bom bừa bãi để tháo chạy. Từ trận địa ở lưng chừng núi, phát hiện máy bay Mỹ tháo chạy ra hướng biển, súng phòng không của các lão dân quân bắt đầu nhả đạn đón đầu, chiếc máy bay chao đảo, ngả nghiêng, phụt ra một vệt lửa dài lao ra hướng biển, cả trận địa vang dậy tiếng hoan hô. Đến khi các đài quan sát, rồi thông tin trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam thông tin, xác định, chiếc máy bay F4 thứ 2.400 bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc là do những tay súng của lão dân quân Hoằng Trường bắn hạ thì cả xã, cả huyện, cả tỉnh đều vui mừng. Ngày 24/10/1967, máy bay địch lại bay vào ném bom đất liền. Sau khi lao xuống trút bom, chúng chuồn luôn ra biển. Chiếc thứ nhất vút qua, mấy phút sau, chiếc thứ hai lao đến. Khi vào đúng tầm bắn súng phòng không, các cụ lại đồng loạt nhả đạn. Cùng thời điểm này, nhiều trận địa cũng đồng loạt giăng lưới lửa bắn máy bay, bắt thêm 1 chiếc AD6 phải đền tội.
Đây là đơn vị lão dân quân đầu tiên ở miền Bắc bắn rơi máy bay phản lực Mỹ và được Bác Hồ gửi thư khen. Bác viết: “Tôi rất vui mừng được tin ngày 14 tháng 10 vừa qua, các cụ đã bắn rơi chiếc máy bay thứ 2.400 bằng súng bộ binh. Tôi nhiệt liệt mừng chiến công vẻ vang của các cụ. Với lòng yêu nước nồng nàn, chí căm thù địch sâu sắc, các cụ đã nêu cao quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Thật là tuổi cao chí càng cao. Đây là một gương sáng cho đồng bào cả nước đưa sự nghiệp chống Mỹ cứu nước của toàn dân ta đến thắng lợi hoàn toàn…”. Với những thành tích xuất sắc trong quá trình hoạt động, Trung đội Lão dân quân Hoằng Trường đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Ba, Huân chương Chiến công hạng Nhất. Ngày 25/8/1970, Trung đội đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.
Tháng 3 năm 1971 trong chuyến công tác tại tỉnh Thanh Hoá, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã giành thời gian về thăm Trung đội Lão dân quân Hoằng Trường ngay tại trận địa trực chiến, đồng chí biểu dương tinh thần chiến đấu hăng hái của các cụ lão dân quân. Cũng tại đây Đại tướng đã trao tặng trung đội Lão dân quân Hoằng Trường một số tặng phẩm, trong đó có chiếc Xắc Cốt để đựng tài liệu. Chiếc Xắc Cốt của Đại tướng tặng có màu nâu, được làm từ da thuộc, hình chữ nhật, kích thước 22x32cm, chuyên dùng của cán bộ cấp cao để đựng tài liệu trong quá trình công tác. Hiện vật được các cụ dân quân gìn giữ như là kỉ niệm về tình cảm, sự quan tâm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng tư lệnh – Người anh cả của quân đội ta. Năm 1973, hiện vật được trao về lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Quân khu 4.
Khắc ghi công lao của những người cao tuổi anh hùng, năm 2013, tỉnh Thanh Hóa đã xây dựng Tượng đài Lão dân quân Hoằng Trường anh hùng, tại trung tâm xã Hoằng Trường. Tượng đài được làm bằng chất liệu đá, cao 17,1m, nặng 170 tấn được đặt trên khối bê tông cốt thép cọc chịu lực. Hình tượng chính của tượng đài là một lão ngư với bộ ngực vạm vỡ phanh trần, một tay cầm chiếc mũ rơm, tay còn lại giơ cao ống ngắm của súng máy phòng không 12,7 li, hai bàn chân bám vào đất mẹ, mắt hướng ra biển khơi sẵn sàng chiến đấu bảo vệ quê hương.
