Di tích lịch sử Đền Xuân Hòa, xã Hưng Nguyên Nam, tỉnh Nghệ An - Nơi âm vang tiếng trống Xô Viết Nghệ - Tĩnh 1930 - 1931

Di tích lịch sử Đền Xuân Hòa, xã Hưng Nguyên Nam, tỉnh Nghệ An

 Nơi âm vang tiếng trống Xô Viết Nghệ - Tĩnh 1930 - 1931:

Theo tài liệu của Ban Quản lý Di tích tỉnh Nghệ An, Đền Xuân Hòa thuộc xã Hưng Long, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An, cách huyện lỵ Hưng Nguyên 10 km về phía Tây Nam. Đền được xây dựng ở trung tâm làng Xuân Hòa nên nhân dân lấy tên của làng đặt tên cho đền. Thời Lê thuộc làng Đường Cù, xã Phù Long, tổng Phù Long, huyện Hưng Nguyên, phủ Anh Đô. Thời Nguyễn, thuộc làng Xuân Hòa, xã Phù Long, tổng Phù Long, huyện Hưng Nguyên, phủ Anh Đô, nay thuộc xóm Xuân Hòa, xã Hưng Nguyên Nam, tỉnh Nghệ An.

Đền Xuân Hòa được xây dựng vào thời Lê Trung Hưng. Đến đầu thời Nguyễn, đền được tu sửa và xây dựng thêm 2 tòa Trung điện, Thượng điện. Năm 1917, đền tiếp tục được tu sửa và mở rộng, là công trình kiến trúc tín ngưỡng, nơi tôn thờ và tưởng niệm các vị thần có công với dân, với nước như: Cao Sơn, Cao Các, Thành hoàng làng…

Ông Hoàng Đăng Hùng, Trưởng ban Quản lý Di tích Đền Xuân Hòa chia sẻ về các sự kiện lịch sử tại đền

Đền Xuân Hòa còn là nơi hội tụ nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của địa phương: là nơi thành lập chi bộ Đảng đầu tiên của tổng Phù Long, phủ Hưng Nguyên vào tháng 5/1930. Đền Xuân Hòa cũng chính là nơi tập trung nông dân phủ Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An trong cuộc biểu tình ngày 12/9/1930.

Trong cuốn Lịch sử Đảng bộ huyện Hưng Nguyên tập 1 (1930 – 1975) đã ghi lại sự kiện lịch sử ngày 12/9/1930 như sau: Hưởng ứng phong trào đấu tranh của nhân dân Nghệ - Tĩnh, đặc biệt là cuộc biểu tình của nông dân huyện Nam Đàn ngày 30/8/1930 và ngày 6/9/1930. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, trực tiếp là Xứ ủy Trung Kỳ, đồng chí Lê Xuân Đào, phái viên của Xứ ủy Trung Kỳ đã chủ trì cuộc họp mở rộng gồm đại diện các tổ chức cơ sở Đảng trong phủ Hưng Nguyên, bàn biện pháp tổ chức một cuộc biểu tình lớn toàn phủ Hưng Nguyên vào ngày 12/9/1930. Trong đó, đền Xuân Hòa được lựa chọn là địa điểm tập hợp quần chúng xuất phát biểu tình, lá cờ Đảng treo trên ngọn cây Trôi và loạt trống từ Đền Xuân Hòa phát hiệu lệnh đấu tranh của toàn Phủ Hưng Nguyên.

3 giờ sáng, ngày 12/9/1930, từ Đền Xuân Hòa, sau hiệu lệnh của tiếng trống âm vang, nhân dân ba tổng Phù Long, Thông Lạng, Nam Kinh đã tập kết mang theo gậy gộc, giáo mác, dây thừng, cờ đỏ búa liềm rực trời, rầm rộ kéo thẳng ga Yên Xuân bắt trói trưởng ga, cắt đứt dây điện thoại để triệt đường dây liên lạc của địch, rồi tiến về phủ lỵ Hưng Nguyên đòi yêu sách bỏ sưu giảm thuế, trả ruộng đất cho dân cày. 

Trước khí thế của cuộc biểu tình, thực dân Pháp đã huy động một đội lính đến bắn chỉ thiên, đòi giải tán cuộc biểu tình, nhưng quần chúng vẫn hàng ngũ chỉnh tề thẳng tiến về phủ lỵ. Khi đoàn kéo đến Thái Lão, thực dân Pháp đã cho máy bay thả bom xuống đám đông làm chết 217 người và 125 người bị thương.

Cuộc biểu tình ngày 12/9/1930 do Phủ ủy Hưng Nguyên lãnh đạo đã tập hợp hơn 8.000 quần chúng nhân dân với kế hoạch ban đầu xuất phát từ đền Xuân Hòa về ga Yên Xuân sau đó tiến vào phủ lỵ Hưng Nguyên đấu tranh đòi quyền lợi rồi phát triển về phối hợp với phong trào đấu tranh tại thị xã Vinh. Tuy nhiên, cuộc biểu tình của nhân dân Hưng Nguyên đã bị thực dân Pháp dìm trong biển máu.

Trước sự đàn áp dã man của thực dân Pháp, phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân Nghệ - Tĩnh vẫn phát triển mạnh mẽ, ngày 20/9/1930, thực hiện chủ trương của Đảng, nông dân các làng Xuân Hòa, Yên Thọ, Thuận Đức, Nghĩa Sơn, Yên Phú tập trung tại đền Xuân Hòa tổ chức truy điệu những người đã hy sinh. Chi bộ đã tổ chức một cuộc họp tại đền Xuân Hòa nhằm củng cố và phát triển tổ chức Đảng, đồng thời tuyên truyền, vận động giác ngộ quần chúng, phát động các cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp và bọn tay sai. Để có điều kiện chỉ đạo phong trào, Phủ ủy Hưng Nguyên đã chọn đền Xuân Hòa làm nơi hội họp, in ấn tài liệu bí mật của Đảng.

Tinh thần đấu tranh của quần chúng nhân dân đã góp phần làm tan rã ách cai trị của thực dân Pháp tại cơ sở dẫn đến sự ra đời của chính quyền Xô Viết trên địa bàn hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh giai đoạn 1930 – 1931.

Tấm bia tại Đền Xuân Hòa ghi lại sự kiện lịch sử ngày 12/9/1930

Sự kiện lịch sử ngày 12/9/1930 trở thành niềm tự hào của các thế hệ người dân Nghệ - Tĩnh trong chặng đường đấu tranh cách mạng vẻ vang dưới sự lãnh đạo của Đảng ta. Trong đó, các thế hệ người dân nơi đây còn lưu truyền mãi câu chuyện về tiếng trống Xô Viết đã thôi thúc, tập hợp quần chúng nhân dân vùng lên đấu tranh trong cao trào cách mạng 1930 – 1931.

Theo ông Hoàng Đăng Hùng (sinh năm 1952), Trưởng ban Quản lý Di tích Đền Xuân Hòa, để chuẩn bị cho cuộc biểu tình ngày 12/9/1930, chi bộ Đảng đã phân công cho các đảng viên chuẩn bị 3 chiếc trống sấm (loại trống bằng gỗ, mặt làm bằng da bò) đặt tại đền Xuân Hòa để phát hiệu lệnh tập hợp nhân dân. “Tiếng trống vang lên giữa đêm tối vừa kêu gọi, vừa thúc giục, động viên đã trở thành lời hiệu triệu hàng nghìn quần chúng nhân dân tập hợp tham gia cuộc đấu tranh giành cơm áo, tự do, chống lại ách cai trị của thực dân, phong kiến”

Ông Hùng kể, ngay cả sau khi chính quyền Xô Viết bị đàn áp, đền Xuân Hòa vẫn lưu giữ những chiếc trống năm xưa, đến năm 1965, sau khi đền bị bom Mỹ tàn phá nặng nề, các hiện vật được chuyển về các cơ sở tôn giáo khác, riêng những chiếc trống (trống sấm) được đưa về chốt phòng không trên bờ đê Sông Lam làm nhiệm vụ báo động chống máy bay Mỹ. Năm 1970, 01 chiếc trống được đưa về lưu giữ tại Bảo tàng Quân khu 4 và trưng bày trang trọng trong không gian về Đội tự vệ đỏ trong cao trào Xô Viết Nghệ - Tĩnh 1930 – 1931.

Chiếc trống Xô Viết từ Đền Xuân Hòa được trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Quân khu 4

Địa chỉ đỏ ở miền quê giàu truyền thống cách mạng:

“Sau Cách mạng Tháng 8/1945, đền Xuân Hòa là trụ sở của Ủy ban cách mạng xã Hưng Long, địa điểm sinh hoạt của các tổ chức quần chúng và là nơi học chữ quốc ngữ. Năm 1947-1950, đền Xuân Hòa là trụ sở xưởng công binh Phạm Hồng Thái. Năm 1950-1954, đền là nơi để lương thực cung cấp cho chiến trường. Từ những năm 1955 - 1964 đền làm trường học dạy con em xã Hưng Long. Năm 1965, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đền bị máy bay địch ném bom tàn phá nặng nề, những đồ tế khí và các hiện vật được di chuyển về các cơ sở tôn giáo trong vùng”, ông Hoàng Đăng Hùng chia sẻ.

 Năm 2008, đền Xuân Hòa được chính quyền và nhân dân địa phương quyên góp phục dựng lại với mục đích lưu lại dấu ấn có ý nghĩa lịch sử của đền và tưởng nhớ các anh hùng liệt sỹ đã anh dũng hy sinh oanh liệt trong cuộc biểu tình ngày 12/9/1930. Ngay trước đền Xuân Hòa, một tấm bia dẫn tích cũng đã được dựng lên, ghi rõ: “Nơi đây, điểm xuất phát của quần chúng cách mạng tập trung mít tinh đi biểu tình, treo cờ búa liềm trên cây trôi, phát hiệu lệnh đấu tranh của toàn phủ Hưng Nguyên vào hồi 3h ngày 12/9/1930. Đền Xuân Hòa đã được ghi vào lịch sử Xô viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”. Trong khuôn viên đền, bia tưởng niệm liệt sỹ xã Hưng Long đã được xây dựng. Cùng với lễ hội đền Xuân Hòa được tổ chức vào ngày 12/9 hằng năm, nơi đây đã trở thành địa chỉ đỏ, một điểm đến lịch sử, văn hóa, tâm linh, thu hút đông đảo người dân và khách thập phương tham quan, dâng hương.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, đền Xuân Hòa từng bước được khôi phục, tôn tạo, phát triển và được UBND tỉnh Nghệ An xếp hạng di tích Lịch sử Văn hóa cấp tỉnh theo Quyết định số 6409/QĐ-UB ngày 30/12/2010. Năm 2015, đền Xuân Hòa vinh dự đón đồng chí Nguyễn Minh Triết, nguyên Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam đến thăm nhân kỉ niệm 85 năm Xô Viết Nghệ - Tĩnh.

đồng chí Nguyễn Minh Triết, nguyên Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam đến thăm Đền Xuân Hòa năm 2015 nhân kỉ niệm 85 năm Xô Viết Nghệ - Tĩnh.

Xóm Xuân Hòa, xã Hưng Nguyên Nam, tỉnh Nghệ An hôm nay

Phát huy truyền thống của miền quê Xô Viết anh hùng, xóm Xuân Hòa hôm nay đã có bước phát triển mạnh mẽ trở thành một thị tứ sầm uất. Tốc độ kinh tế hàng năm đạt 17- 20%, thu nhập bình quân đầu người 55,5 triệu đồng/ người/ năm, cơ sở vật chất được xây dựng khang trang, 100% đường giao thông nông thôn được bê tông hóa, hệ thống kênh mương khép kín, y tế và trường học đều đạt chuẩn quốc gia, cuộc sống người dân ngày càng phát triển, đời sống văn hóa, vật chất, tinh thần được nâng lên rõ rệt. Công tác phát triển đảng luôn đạt và vượt chỉ tiêu hằng năm, trở thành một trong những tổ chức Đảng được công nhận đạt TSVM Tiêu biểu của Đảng bộ xã Hưng Nguyên Nam, tỉnh Nghệ An./.

Nguyễn Hữu Hoành/BTQK4